W czasie tegorocznej Nocy Muzeów w Elblągu mieliśmy niepowtarzalną okazję, aby zwiedzić wystawę w pierwszej powojennej siedzibie Muzeum, w pięknych kamieniczkach przy ulicy Świętego Ducha 11-12 (dawniej Wigilijna 11-12). W kolejnej odsłonie jubileuszowego cyklu o historii elbląskiego Muzeum chcielibyśmy przypomnieć okoliczności przeniesienia jego siedziby do budynku dawnego Gimnazjum Elbląskiego. Wydarzenie to wiązało się z obchodami 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika w 1973 roku i było częścią miejskich uroczystości powiązanych z tym jubileuszem.
Uruchomienie Muzeum w 1954 roku miało bardzo duży wpływ na kulturalny rozwój miasta. Jednak kamieniczki przy ówczesnej ulicy Wigilijnej nie były najlepiej przystosowane do pełnienia funkcji placówki naukowo-oświatowej. Coraz większy problem stanowił również brak miejsca i pogarszający się stan budynków. W 1968 roku, po 14 latach użytkowania, Muzeum trzeba było zamknąć ze względu na zły stan kamienic. Nie oznaczało to jednak zawieszenia jego działalności. Kontynuowano działania edukacyjne, gromadzono, opracowywano i konserwowano nowe zbiory, a wystawy urządzano poza jego siedzibą. Pracownicy opracowywali również scenariusze wystaw, które miały znaleźć się w nowym budynku.
W 1968 roku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Elblągu podjęło decyzję, że nową siedzibą Muzeum będzie dawny gmach Gimnazjum Elbląskiego. Pochodzący z XIII wieku budynek pierwotnie był częścią zamku krzyżackiego. Ocalał po powstaniu elbląskich mieszczan przeciwko krzyżakom w 1454 roku. Później pełnił funkcję spichlerza. Przez pewien czas był również siedzibą zakonu Brygidek. Po odpowiednim dostosowaniu w 1535 roku został przekazany na potrzeby Gimnazjum Elbląskiego. Pod koniec XVI wieku budynek przeszedł gruntowny remont, w którym nadano mu renesansowy charakter. Kolejna przebudowa nastąpiła dopiero na początku XIX wieku. Po II wojnie światowej dalej pełnił funkcje edukacyjne jako siedziba różnych szkół zawodowych. W czasie remontu na potrzeby Muzeum, w piwnicach gimnazjum znaleziono wiele obiektów ze srebra.
Przeniesienie Muzeum nastąpiło w 1973 roku i stanowiło ważną część obchodów 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika. Na ten rok zaplanowano w mieście wiele wydarzeń kulturalnych, edukacyjnych i naukowych. Organizowano m.in. wycieczki edukacyjne dla elbląskich uczniów, jak również wyjazdy szkoleniowe dla przewodników. Elbląski Oddział PTTK zorganizował zlot motorowy szlakiem kopernikowskim. Miejska Biblioteka Publiczna w swoich filiach urządzała wystawy i wykłady poświęcone Kopernikowi. Teatr im. Stefana Jaracza Olsztyn – Elbląg wystawił sztukę Józefa Grudy „Portret Mikołaja”. Za zaplanowanie tych wszystkich działań odpowiadał Ogólnomiejski Komitet Obchodów Kopernikowskich w Elblągu.
W lutym 1973 roku Miejskie Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane przekazało do zagospodarowania wyremontowany obiekt dawnego gimnazjum. Dnia 13 kwietnia 1973 roku nastąpiło oficjalne otwarcie Muzeum w nowej siedzibie. Zjawili się najważniejsi elbląscy oficjele, a w roli gospodyni instytucji wystąpiła kustosz Danuta Milewska. Uroczystości towarzyszyło odsłonięcie tablicy pamiątkowej autorstwa rzeźbiarza Juliana Leńca, na której widniał napis: „W 500-ną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika dla upamiętnienia jego pobytów w Elblągu – w tym zabytkowym budynku dawnego gimnazjum otwarto Muzeum w 1973 roku” (tablica do dzisiaj znajduje się w holu przy kasie).
Tablica upamiętniająca 500-lecie urodzin Mikołaja Kopernika autorstwa Juliana Leńca w holu Muzeum
Muzeum zyskało nową powierzchnię wystawową, powstały gabinety, magazyny, pracownie techniczne, szatnia oraz sala wykładowa. Z 5 do 16 osób wzrosła również liczba pracowników. W nowym budynku otwarto wystawę stałą „Elbląskie rzemiosło artystyczne od XV do XIX wieku”, która zajęła południowe skrzydło na I piętrze oraz ekspozycję prac malarskich „Trzy pokolenia w malarstwie Wybrzeża Gdańskiego”. Zaprezentowano również wystawę czasową „Elbląg w czasach Mikołaja Kopernika”, która wpisywała się w obchody 500-lecia urodzin wielkiego astronoma. Urządzono ją w dwóch salach na parterze nowego budynku. Jej celem było ukazanie obrazu miasta w okresie życia i działalności Mikołaja Kopernika oraz jego związków z miastem. Kopernik kilkakrotnie odwiedzał Elbląg, m.in. w 1504 roku, kiedy wraz z wujem Łukaszem Watzenrode był członkiem orszaku króla Aleksandra Jagiellończyka. Ekspozycja prezentowała układ przestrzenny i rozwój terytorialny Starego i Nowego Miasta Elbląga, rozwój portu, stoczni i miejskich fortyfikacji. Przedstawiono również sakralną i świecką architekturę miasta oraz sztukę. Wystawa opierała się głównie na materiale ikonograficznym. Można było zobaczyć m.in. plansze i fotokopie najstarszych miejskich pieczęci, najważniejszych elbląskich zabytków i grafiki Elbląga.
W 1973 roku trwały również prace nad utworzeniem w Muzeum działu archeologicznego i wystawy na ten temat. Ostatecznie stała ekspozycja „Ziemia Elbląska w pradziejach” została otwarta w lutym 1974 roku. Budynek Gimnazjum pozostaje siedzibą Muzeum już 51 lat. W tym czasie, dzięki staraniom pani dyrektor Marii Kasprzyckiej, przeszedł gruntowny remont, który zakończył się w 2018 roku. Obecnie w gmachu można zwiedzić wystawy poświęcone m.in. elbląskiemu rzemiosłu, terenom Żuław oraz zobaczyć zbiory sreber i ceramiki z kolekcji Edwarda Parzycha i detal architektoniczny z nieistniejącego zamku krzyżackiego. W szczególności zachęcamy do odwiedzenia najnowszej wystawy „Idzie Nowe. Elbląg w dekadzie lat 60-tych”. Ekspozycję będzie można oglądać do listopada 2024 roku.
Bibliografia:
Dubiella-Polakowska M., Życie społeczne Elbląga w latach 1945-1975, [w:] Historia Elbląga, tom V cz. 2, pod red. A. Grotha, Gdańsk 2005,
Lassota J., Kronika Elbląga za rok 1973, Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Elblągu,
Lassota J., Sprawozdanie z obchodów kopernikowskich w Elblągu w latach 1971-1973, [w:] „Rocznik Elbląski” t. 7, 1976,
Milewska D., Działalność Muzeum w Elblągu w latach 1968-1974, [w:] „Rocznik Elbląski” t. 7, 1976,
Elbląg w czasach Mikołaja Kopernika. Przewodnik po wystawie, Elbląg 1973.
Od redakcji: To kolejny odcinek cyklu o historii Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu, który przygotowują pracownicy tej instytucji. Następne będą publikowane co miesiąc. Dziękujemy i zachęcamy elblążan do wzięcia udziału w wydarzeniach, jakie muzeum planuje z okazji swojego jubileuszu. O szczegółach będziemy informować.