Boże Narodzenie należy do największych świąt roku liturgicznego obchodzonych uroczyście zarówno przez wiernych wyznania greckokatolickiego jak i prawosławnego. Zgodnie z historią tradycji kościołów wschodnich obchodzone jest 7 stycznia. A dzisiaj (6 stycznia) przypada wigilia.
Dzisiaj (6 stycznia), kiedy tzw. kościoły zachodnie, w tym rzymskokatolicki i wspólnoty protestanckie, celebrują epifanię, czyli objawienie się Boga człowiekowi poprzez obecność w historii (co symbolicznie oddaje m.in. czytana tego dnia Ewangelia opowiadająca o pokłonie mędrców) podążające za kalendarzem juliańskim kościoły wschodnie - m.in. prawosławny, greckokatolicki, staroobrzędowcy zapraszają swoich wiernych do stołu wigilijnego.
Różne kalendarze, jedno Boże Narodzenie
Tegoroczna wigilia będzie miała wyjątkowy charakter nie tylko ze względu na trwająca w Ukrainie wojnę, co jest powodem smutku dla wielu rodzin uchodźców dotkniętych żałobą i troską o walczących na froncie, ale również dlatego, że od przyszłego roku poszczególne parafie greckokatolickie, które zdecydują o odejściu od tradycji i przejściu na kalendarz neojuliański, świętować będą Boże Narodzenie 25 grudnia.
Decyzję w tej sprawie, podążając za powziętymi wcześniej postanowieniami duchownych zwierzchników kijowskich, podjął Synod Biskupów Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego (UKGK) w Polsce. Została ona ogłoszona 23 października 2022 roku. Zgodnie z postanowieniami tego synodu, po przeprowadzeniu stosownych konsultacji z wiernymi, parafia, która o to poprosi, będzie mogła otrzymać zgodę od swojego biskupa na wprowadzenie kalendarza neojuliańskiego od 1 września 2023 roku. Decyzje Synodu obowiązywać mają przez 5 lat, a w 2028 roku ma być podjęta decyzja o reformie kalendarza liturgicznego w życiu całego ukraińskiego Kościoła greckokatolickiego w Polsce.
Obecnie różnica między świętowaniem Bożego Narodzenia zgodnym z wprowadzonym przez papieża Grzegorza XIII kalendarzem gregoriańskim (czyli 25 grudnia) a świętowaniem zgodnym z obowiązującym do 1582 roku i wspólnym dla wszystkich wyznań chrześcijańskich kalendarzem juliańskim (czyli 7 stycznia), wynika z różnicy powstałej między oboma kalendarzami na skutek początkowo niewielkich długości roku, które przez stulecia skumulowały się do 13 dni.
Przyjęcie przez Synod Biskupów Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego (UKGK) w Polsce tzw. kalendarza neojuliańskiego skutkuje tym, że święta stałe, takie jak Boże Narodzenie, będą mogły być obchodzone według kalendarza gregoriańskiego, natomiast cały cykl wielkanocny – według kalendarza juliańskiego. Jaka droga zostanie obrana na przyszłość, zdecydują w najbliższym czasie wspólnoty parafialne. Jeśli decyzja o świętowaniu Bożego Narodzenia według kalendarza neojulińskiego zostanie podtrzymana, konsekwencją będzie wyjątkowa sytuacja, że jeszcze w tym roku kalendarzowym 2023 (25 grudnia) wierni tego kościoła będą celebrować Boże Narodzenie po raz drugi. Pozostałe kościoły i wspólnoty celebrujące liturgię zgodnie z kalendarzem juliańskim pozostają przy swojej dotychczasowej tradycji historycznej.
Wigilia i święta
Święta Bożego Narodzenia prawosławnych poprzedza 40-dniowy post, podczas którego wierni powstrzymują się od potraw mięsnych, a niekiedy również od nabiału. W przeddzień Bożego Narodzenia obchodzona jest wigilia, nazywana Nawieczerie lub Swiaty Wieczer, podczas której obowiązuje post ścisły.
Wigilia po ukraińsku nazywa się, Swjat-Weczir, czyli „Święty Wieczór”. Podobnie jak u staroobrzędowców, grekokatolicy w dzień samej wigilii zwanej u staroobrzędowców „kutienikiem” przeważnie starają się pościć i nic nie jeść.
Wieczerza wigilijna składa się z dwunastu dań. Najważniejszą potrawą jest kutia, czyli gotowana pszenica, przyrządzana z makiem i miodem. Istnieje zwyczaj umieszczania sianka na stole, a słomy na podłodze, co symbolicznie nawiązuje do miejsca narodzin Jezusa. Wieczerza wigilijna rozpoczyna się, gdy na niebie ukaże się pierwsza gwiazda. Najstarsza osoba z rodziny zapala świecę, następnie ma miejsce wspólna, albo indywidualna modlitwa każdego ze zgromadzonych, życzenia i dzielenie się prosforą z miodem i czosnkiem (prosfora z gr.: ofiara - jest to odpowiednik łacińskiego chleba eucharystycznego tzw. opłatka, z tą różnicą, że prosfora to chleb na zakwasie). Na stole pozostaje jedno nakrycie wolne. Po wieczerzy domownicy zwyczajowo udają się do świątyń na liturgię.
W pierwszy dzień świąt tradycją jest jeszcze tu i ówdzie zwyczaj chodzenia z gwiazdą i po kolędzie. Kolędnicy śpiewają pieśni bożonarodzeniowe i życzeniowe na pomyślność nawiedzanego domu. Otrzymane datki, przeznaczane są zwyczajowo np. na jakiś cel społeczny, charytatywny. W okresie Bożego Narodzenia pokazywana była i jest nadal tzw. szopka, ukazująca sceny związane z ewangeliczną i ludową tradycją Bożego Narodzenia.
Drugi dzień Bożego Narodzenia obchodzony jest przez chrześcijan wschodnich jako święto maryjne. Zwane jest ono po grecku synaksis, w języku starocerkiewno-słowiańskim – Sobór Bogarodzicy, czyli świąteczne zgromadzenie się ludzi, by uczcić Bożą Rodzicielkę. Syryjczycy określają to święto jako gratulacje składane Maryi. Jest to nawiązanie do zwyczaju składania przez krewnych i znajomych gratulacji matce nazajutrz po urodzeniu dziecka. Zwyczaj ten powszechny jest u ludów semickich na Bliskim Wschodzie. Obchody ku czci Matki Bożej w dzień po Bożym Narodzeniu są najstarszym świętem maryjnym w całym chrześcijaństwie.
Celebracje w świątyniach
W ostatnich miesiącach przybyło do naszego kraju wielu uchodźców z Ukrainy. Wielu z nich mieszka w Elblągu i w okolicznych miejscowościach. Są różnych wyznań – prawosławni, grekokatolicy, baptyści, rzymskokatolicy i inne mniejsze wspólnoty. Aby ułatwić duchowe celebrowanie tego Bożego Narodzenia, które przypada w tak trudnym dla wielu czasie, z dala od domu podajemy godziny liturgii w elbląskich cerkwiach oraz w Pasłęku.
Parafia prawosławna
Ks. Marek Antonowicz z Parafii Prawosławnej św. Marii Magdaleny w Elblągu przy ul. Sadowej 58 zaprasza na liturgię w wigilię (6 stycznia) na godz. 15. W pierwsze święto – Boże Narodzenie (7 stycznia) liturgia będzie sprawowana również w Elblągu o godz. 9, natomiast w drugi dzień świąt liturgia będzie sprawowana w Pasłęku w cerkwi pw. św. Onufrego (ul. Bohaterów Westerplatte 11 a) o godz. 10.
Jak mówi ks. Marek Antonowicz: do Elbląga w ostatnich miesiącach przybyło wielu uchodźców prawosławnych. Pomocy im w ramach możliwości udziela Eleos (https://eleos.pl/) – Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia Diecezji Białostocko-Gdańskiej do której należy nasza parafia, gdzie po pomoc mogą się zwrócić wszyscy potrzebujący uchodźcy.
– Nie dzielimy ze względu na przynależność sakralną. W Eleos nikt nie pyta o wyznanie. Pomagamy według możliwości, lub kierujemy do miejsc, gdzie potrzebujący otrzyma właściwą kompetentną pomoc – dodaje ks. Antonowicz. – Wszystkim składam też życzenia dobrych świąt, pełnych błogosławieństwa bożego od narodzonego Jezusa, zdrowia i wielu łask bożych.
Ks. Marek Antonowicz zaprasza również wszystkich ludzi dobrej woli na nabożeństwo ekumeniczne, które jest organizowane przez parafię ewangelicko-augsburską św. Jerzego w Pasłęku razem z cerkwią św. Onufrego w sobotę (21 stycznia) w Pasłęku o godz. 17.
Cerkiew grekokatolicka
„Wełykoho powecziria” (Wielkiego Powieczerza) rozpocznie się w elbląskiej cerkwi przy ul. Traugutta w piątek (6 stycznia) o godz. 21. Zaprasza na nią proboszcz parafii ks. mitrat Andrzej Sroka.
W elbląskiej cerkwi przy ul. Traugutta, w pierwszy i drugi dzień świąt (7-8 stycznia) liturgia dla parafian i gości przybyłych z Ukrainy będzie sprawowana o godz. 10. Natomiast w trzeci świąteczny dzień, kiedy przypada wspomnienie św. Stefana liturgia będzie sprawowana o godz. 17.
Ks. mitrat Andrzej Sroka zaprasza także wszystkich zainteresowanych duchowym wsparciem Ukrainy na modlitewne spotkanie ekumeniczne, które odbędzie się w cerkwi w sobotę (21 stycznia) o godz. 17.30. Tego samego dnia (21 stycznia) o godz. 18 rozpocznie się w cerkwi koncert kolęd w wykonaniu chóru męskiego Żurawli (Żurawie).
Znaczenie duchowe
Świąteczne nabożeństwa kościołów wschodnich nie tylko podziwiają i wychwalają tajemnicę Wcielenia, ale także wzywają wiernych, aby oddali Chrystusowi pokłon, przynosząc mu w darze swoją wiarę i miłość. W swoim przesłaniu duchowni nawiązując do słów św. Efrema Syryjczyka, że „Bóstwo wzięło na siebie pieczęć człowieczeństwa, żeby człowieczeństwo upiększyć pieczęcią Bóstwa” (Św. Efrem Syryjczyk, Tworienija, Siergijew Posad, 1995, IV, s. 152) przypominają często, że Bóg wcielił się i człowiek ma możliwość stania się „uczestnikiem natury Bożej” (1 P 1,4).
Boże Narodzenie przywodzi również na myśl słowa starotestamentalnego proroka Izajasza, które przypominają, dlaczego warto ten dzień celebrować. Napisał on, że przyjście Mesjasza wszystko zmienia i ma poprzez wiarę, nadzieję i miłość przemienić na lepsze serce każdego człowieka: „Bo każdy but pieszego żołnierza, każdy płaszcz zbroczony krwią, pójdą na spalenie, na pastwę ognia. Albowiem Dziecię nam się narodziło, Syn został nam dany, na Jego barkach spoczęła władza. Nazwano Go imieniem: Przedziwny Doradca, Bóg Mocny, Odwieczny Ojciec, Książę Pokoju. Wielkie będzie Jego panowanie w pokoju bez granic” (Iz 9, 4-6a). I tego pokoju, prawdziwego, zbudowanego na mocnych podwalinach życzmy sobie, naszym bliskim i sąsiadom dzisiaj i na każdy dzień dobrego, pełnego wzajemnej życzliwości i szacunku życia.
Marta Kowalczyk
Źródła: KAI, grekokatolicy.pl oraz orthodox.pl
Wszystkim wiernym obrządku wschodniego życzymy zdrowych, radosnych i rodzinnych Świąt Bożego Narodzenia. Niech przyniosą one pokój i nadzieję na lepsze jutro.
Wydawca i Redakcja portEl.pl