UWAGA!

Historia okolic Elbląga: Morawy, Jurki i Wandowo (odc. 124)

 Elbląg, Dawny budynek szkolny w Wandowie
Dawny budynek szkolny w Wandowie (fot. arch. prywatne)

Kontynuujemy naszą wycieczkę po gminie Gardeja. Dziś odwiedzamy Morawy, Jurki i Wandowo. O tych trzech wsiach opowiada Karol Wyszyński, przewodnik elbląskiego PTTK.

Morawy
       Nie chodzi tu o krainę geograficzną położoną na terenie Czech, ani też o wieś położoną na terenie województwa mazowieckiego. Morawy to wieś tak, jak i inne omawiane dziś miejscowości, położona na terenie niegdyś podlegającym województwu elbląskiemu, a obecnie położone na terenie województwa pomorskiego, w powiecie kwidzyńskim i podległa gminie Gardeja.
       Miejscowość znajduje sięw pobliżu najwyższego wzniesienia powiatu kwidzyńskiego, mającego prawie 136 m n.p.m. i noszącego nazwę Marska Góra.
       Została ona założona w drugiej połowie XIV w. przez osadników niemieckich, prawdopodobnie na tak zwanym suchym korzeniu (nie istniały tu poprzednio żadne osady) i prawdopodobnie lokowana na prawie chełmińskim.
       Właściciele wsi dość często się zmieniali, byli nimi między innymi w 1378 Chocibór z Richinbergu, a niemal dwadzieścia lat później Stefan będący ławnikiem ziemskim. Jan von Lichtenheim odstąpił ją biskupowi Hiobowi von Dobeneckowi (XVI w) w zamian za Otłowo. Biskup nadał wieś swemu bratu Jakubowi von Dobeneck.
       W późniejszych latach jest to wieś rycerska. W XVIII w. staje się częścią majoratu należnego do rodu Groebenów. Majorat jest to majątek dziedziczony przez najstarszego członka rodu.
       W 1939 r. we wsi było prawie 130 gospodarstw. Po przejściu pod polskie panowanie w 1945 r. powstała tu szkoła podstawowa. Szkoła na 1000-lecie państwa polskiego otrzymała nowy budynek. Przez dwa lata w Morawach mieściła się też siedziba władz gromadzkich.
       Miejscowość dwukrotnie po 1945 r, zmieniała swą nazwę. Po raz pierwszy w 1947 r. Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych nadano jej nazwę Mary, co było powtórką nazwy z lat 80. XIX w., która zastąpiła poprzednią Mahren. Po raz drugi zmiana nastąpiła w 1992 r., kiedy to otrzymała obecne miano. Występowały też inne określenia: Richinberg, Reichenberg, Reichenbergk, Maahren, Richenberg.
      
       Jurki
       Jest to przysiółek, co prawda nieoficjalny, ale jednak tak jest traktowany, wsi Wandowo. Na terenie Polski występuje 14 miejscowości o tym mianie. W dawnym województwie elbląskim była to jednak jedyna taka.
       Zaistniał ten przysiółek w drugiej połowie lat 20. XIX w. Ulokowany jest na południe od wspomnianej wsi w odległości od niej niemal 1 km. W swej krótkiej historii zaliczył też ulokowanie na swym terenie folwarku.
       Obecną nazwę nadano przysiółkowi w 1950 r. i zastąpiła ona poprzednią Georgenberg. Spotyka się też poprzednio stosowaną nazwę Vorwerk Georgenberg.
      

  Elbląg, Wandowo - dawniej zabudowa gospodarcza
Wandowo - dawniej zabudowa gospodarcza (fot. arch. prywatne)


       Wandowo
       Jest wsią, do której przylega wspomniany powyżej przysiółek. Wieś powstała w XVI w., a więc już po drugim pokoju toruńskim. Od początku swego istnienia należała do Prus Książęcych, a ich właściciele - rody Dobeneck i Heydeneck - byli oddanymi poddanymi władców Prus Książęcych. Takich poddanych określano mianem junkrów niemieckich. Junkier ma podwójne znaczenie - może oznaczać podoficera w wojsku, ale w tym przypadku nie o podoficerów chodzi. Drugie znaczenie to posiadacz dużych obszarów ziemskich. Późniejsze zmiany spowodowane parcelacją dużych posiadłości ziemskich spowodowały, że w 1939 r. było tu 126 gospodarstw.
       Po II wojnie światowej wieś przejściowo do 1958 r. była siedzibą gminy, po czym stała się gromadą. W 1945 r. powołano tu szkołę podstawową. Szkoła otrzymała nowy budynek pod koniec 1968 r. W 1995 r. nadano jej imię gen. Tadeusza Kościuszki. Dla szkoły wybudowano salą gimnastyczna oddaną w 2004. Obecnie jest tu jeszcze Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki. Jeszcze, bo ostania reforma szkolnictwa likwiduje ten typ szkół.
       We wsi ma swoją siedzibę urząd pocztowy, rozwija się agroturystka, a także działa ferma strusi afrykańskich.
       Swoje obecne miano wieś zawdzięcza Rozporządzeniu Ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z 1947 r., zastąpiła ona poprzednią nazwę Wandau. Obecna nazwa jest powtórką stosowanej nazwy z końca XIX w. W przeszłości stosowano też takie określenia nazw, jak: Wandofen, Wandow, Wandouen, Wandofen, Wandtoffen, a także Wandowen, Wandzin.
      

WyKa

Najnowsze artykuły w dziale Dawno temu

Artykuły powiązane tematycznie

Zamieszczenie następnej opinii do tego artykułu wymaga zalogowania

W formularzu stwierdzono błędy!

Ok
Dodawanie opinii
Aby zamieścić swoje zdjęcie lub avatar przy opiniach proszę dokonać wpisu do galerii Czytelników.
Dołącz zdjęcie:

Podpis:

Jeśli chcesz mieć unikalny i zastrzeżony podpis
zarejestruj się.
E-mail:(opcjonalnie)
A moim zdaniem...
  • Czy zmiana nazwy wsi Mary na Morawy miała jakieś uzasadnienie? (czyżby "na wniosek mieszkańców"?) Bo tak się składa, że nazwa Mary ma długą historię i wywodzi się z języka staropruskiego. Podczas gdy "Morawy" to jakaś zła interpretacja formy niemieckiej (pomylono Mahren z Maehren - niemiecką nazwą regionu Morawy), zapewne twór ludności napływowej. To bardzo smutne, że zmieniono odwieczną nazwę na błędną. W naszym regionie niestety takich przypadków jest mnóstwo.
Reklama