Cisza i spokój stwarzają okoliczności sprzyjające medytacji, przemyśleniom oraz refleksji nad życiem własnym, bliskich i kierunkiem w którym zmierza świat. Szczególnej sposobności do poświęcenia chwili uwagi życiu wewnętrznemu przysparza tego dnia doświadczenie ciemnej jutrzni, która odbywa się w Wielki Piątek w wielu świątyniach.
Ciemna jutrznia to specjalna odbywająca się o godz. 9 modlitwa będąca wyrazem czuwania z Chrystusem w Wielki Piątek. Jest czasem na wyciszenie wewnętrzne i odnalezienie równowagi duchowej. Towarzyszy jej wyjątkowa atmosfera. Przybyli do świątyni ludzie gromadzą się przy pustym tabernakulum, przy ogołoconym ołtarzu, co symbolicznie odnosi się do przejmującej świadomości samotności i opuszczenia Jezusa przez jego uczniów po zapadnięciu wyroku. Jutrzni wielkopiątkowej często towarzyszy zwyczaj zapalania i gaszenia świec umieszczonych na specjalnym trójkątnym świeczniku (trianguł), na którym znajduje się piętnaście zapalonych świec i sześć świec przy ołtarzu. Po każdym psalmie gaszona jest jedna świeca na świeczniku, a podczas kantyku Benedictus po każdym jego wersecie wygaszana jest jedna świeca na ołtarzu. Po zakończeniu ostatniej antyfony w kościele następuje zupełna ciemność lub – w zależności od miejscowych tradycji - pozostaje zapalona jedna, najwyższa świeca na triangule, która symbolizuje Chrystusa.
Dla osób wrażliwych duchowo przeżycia ciemnej jutrzni w Wielki Piątek przypominają i wskazują na doświadczenia związane z bezsilnością wobec świadomości nieuchronności śmierci człowieka i moment, który jest jakby „pomiędzy” – z jednej strony kończący różne ludzkie aktywności, z drugiej wyczekujący już z nadzieją tego, co nieuchronne i spełnione w niedzielnym poranku zmartwychwstania.
Niepewność często rodzi niepokój, dlatego ludzie przez wieki uciekali się do różnych sposobów oswajania śmierci i nieznanych losów przyszłości posługując się wróżbami i rytuałami. O tym, że pogodzenie się z nieuchronnością śmierci przynosi wewnętrzny spokój i daje moc oraz radość i wdzięczność docenienia życia tu i teraz piszą mistycy i wielcy przewodnicy duchowi różnych religii. Dla wielu osób taki sposób postrzegania bywa trudny do przyjęcia, zaakceptowania, zrozumienia i zastosowania we własnym życiu. Przesłanie Wielkiego Piątku jest okazją, by zmierzyć się wewnętrznie z tymi egzystencjalnymi zagadnieniami. O powadze przypomina chrześcijanom obowiązujący tego dnia post ścisły, co odnosi się symbolicznie także do oczyszczenia ciała. Post ścisły oznacza spożycie w ciągu dnia wyłącznie jednego posiłku do syta i dwóch niepełnych.
W świątyniach tego dnia nie odprawia się mszy św., ale podczas wieczornej liturgii Męki Pańskiej wspominana jest męka i śmierć Jezusa Chrystusa. Podczas tej celebracji, po adoracji krzyża i komunii św., monstrancja z chlebem eucharystycznym przenoszona jest do symbolicznego grobu Pańskiego, przypominającego najczęściej grotę skalną, w której wśród kwiatów i świec przez całą Wielką Sobotę, aż do niedzielnego poranka wielkanocnego spoczywa przykryta całunem figura przedstawiająca zdjętego z krzyża Jezusa.