Po 1945 roku Elbląg stał się miejscem na ziemi dla żołnierzy, którzy wrócili do Polski z różnych frontów. W 80. rocznicę zakończenia II wojny światowej prezentujemy sylwetki 11 żołnierzy Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, których groby znajdują się na elbląskich cmentarzach.
Jan Stefan Gerwałtowski (ur. 11 maja 1898 r. we wsi Zastawie (pow. Ostrów Maz.) do polskiego wojska wstąpił w marcu 1919 r. Przez pięć lat służył „na ziemi“, 15 sierpnia 1924, już w stopniu sierżanta, został przeniesiony do 2 pułku lotnictwa w Krakowie. Z lotnictwem związał całe swoje wojskowe życie. Służył jako mechanik, w trakcie służby szkoląc się do obsługi kolejnych typów samolotów, na których latali krakowscy piloci.
2 pułk lotniczy został rozformowany w sierpniu 1939 r., a jego eskadry przydzielone do różnych związków taktycznych. Jan Gerwałtowski wraz z 122 Eskadrą Myśliwską (wyposażona w 10 samolotów polskiej produkcji PZL P-11c) trafił do Armii Kraków.
Po wkroczeniu Armii Czerwonej przedostał się do Rumunii, a stamtąd do Francji. Służył w 1/145 Dywizjonie Myśliwskim „Warszawskim” wyposażonym w samoloty Caudron CR-714. Jan Gerwałtowski odpowiadał za samolot por. Jana Obuchowskiego.
Po klęsce Francji został ewakuowany do Wielkiej Brytanii i skierowany do 308 Dywizjonu Myśliwskiego „Krakowskiego”. Zaczynał jako mechanik, ale doczekał się awansu na szefa mechaników. Piloci 308. dywizjonu latali na Hurricanach I oraz Spitfire’ach I, II, V i IX. W RAF otrzymał nr służbowy 782414.
W 1944 r. Jan Gerwałtowski zgłosił się do latania. Było to możliwe w związku z wejściem do służby większej ilości samolotów czterosilnikowych i zapotrzebowaniem na mechaników pokładowych w ich załogach. 9 kwietnia 1944 r. rozpoczął szkolenie, a we wrześniu został skierowany do 300 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Mazowieckiej” wyposażonego w Lancastery I i III.
Został przydzielony do załogi por. Zbigniewa Zarębskiego. Jego pierwszy lot bojowy miał miejsce 15 grudnia 1944 r., kiedy bombardowano Ludwigshaven. Potem były Ulm, Koblencja, Bonn, Scholven, Norymberga, Monachium.
W nocy z 28 na 29 stycznia 1945 r. celem bombardowania był Stuttgart. To był ósmy lot bojowy Jana Gerwatowskiego. „Jego Lancaster I BH-K (PB846) został zaatakowany i zapalony w powietrzu przez nocnego myśliwca. Dowódca załogi rozkazał opuszczenie samolotu na spadochronie, co nie udało się wszystkim. Maszyna rozbiła się koło miejscowości Berneck, a jako sprawca zestrzelenia, wskazywany jest Obfw. Günther Bahr z jednostki 3./NJG 6. Zginęli: por. pil. Zbigniew Zarębski, por. obs. Romuald Paszkowski oraz kpr. strz. Kazimierz Cymbała, a katastrofę przeżyli i zostali wzięci do niewoli: por. bomb. Zygmunt Wesołowski, kpr. rtg. Piotr Barzdo, kpr. strz. Ryszard Mańkowski oraz Gerwatowski.“ - możemy przeczytać na stronie www.polishairforce.pl
Trafił do niewoli w Stalagu VIIA w Moosburg and der Isar w Bawarii, z którego uwolnili go Amerykanie. Wrócił do Wielkiej Brytami, gdzie służył jeszcze w 304 Dywizjonie Bombowym „Ziemi Śląskiej” i 301 Dywizjonie Bombowym „Ziemi Pomorskiej - Obrońców Warszawy”, gdzie latał na czterosilnikowych Halifaxach C.VIII. Służbę zakończył w polskim stopniu chorążego i brytyjskiego Warrant Oficera. Odznaczony Krzyżem Walecznych, Srebrnym Krzyżem Zasługi i Medalem Lotniczym.
18 maja 1947 r. wrócił do Polski i z żoną Janiną (która wojnę przeżyła w Polsce) zamieszkali w Elblągu przy ul. Ogrodowej. Pracował jako kierownik magazynu sprzętu elektromechanicznego. Zmarł po ciężkiej chorobie 17 lipca 1954 r. Został pochowany na cmentarzu Agrykola (grób przekopany).
Bolesław Bukowski (ur. 1 lutego 1901 r. w Kościelnej Janie koło Starogardu Gdańskiego). do wojska wstąpił w lutym 1919 r. „Po wojnie światowej 1914/18 tj. w 1919 r. uciekłem spod zaboru niemieckiego i wstąpiłem jako ochotnik do Wojska Polskiego“ - czytamy w życiorysie Bolesława Bukowskiego [dokument opublikowało Wojskowe Biuro Historyczne]. Wstąpił jako szeregowy do 63. pułku piechoty.
Dwa i pół roku później został zdemobilizowany, ale w kwietniu 1922 r. wrócił do wojska w szeregi 8 batalionu sanitarnego. Jego „przygoda“ z lotnictwem zaczęła się w lipcu 1927 r., kiedy dostał przydział do 1 batalionu balonowego w Toruniu. W następnym roku został przeniesiony do 2. batalionu balonowego w Legionowie.
Przed wybuchem II wojny światowej, został (już w stopniu starszego sierżanta) mianowany na szefa 4 kompanii balonów zaporowych. 22 września - wzięty do niewoli przez oddziały Armii Czerwonej. Do 1941 r. przebywał w obozie w Jaźnikach. We wrześniu 1941 r. na pokładzie statku SS „Llanstephan Castle” z Archangielska do Greenock, razem z innymi polskimi lotnikami, przypłynął do Wielkiej Brytanii ( nr służbowy RAF 794367).
Po ukończeniu kursu chorążych stacyjnych został przydzielony do 304 Dywizjonu Bombowego „Ziemi Śląskiej im. ks. Józefa Poniatowskiego”. Służył też jako tłumacz w dowództwach 29 i 25 Grupy RAF. Został trzykrotnie odznaczony Medalem Lotniczym.Wojne skończył w stopniu chorążego. W czerwcu 1947 r. wrócił do Polski i zamieszkał w Elblągu. Zmarł 17 maja 1973 r., pochowano go na cmentarzu Agrykola (Sektor: XXVIII Rząd: 11 Numer:6).
Na elbląskich cmentarzach pochowanych jest 11 mieszkańców naszego miasta, którzy w trakcie II wojny światowej służyli w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii. Za tzw. „listą Krzystka“ publikujemy najważniejsze informacje o nich:
Szymon Adamowicz - nr służbowy RAF 704854, ur.. 21 stycznia 1921 r. w Dziemidkach ( woj. nowogrodzkie; obecnie Białoruś), zmarł 4 lutego 2011 r. pochowany na cmentarzu Dębica (Kwatera 26 Rząd 4 Grób nr 6), sierżant spec.: pilot (brytyjski stopień Flight Sergeant), znany lub ostatni przydział służbowy: 306 Dywizjon Myśliwski „Toruński“;
Franciszek Glinowiecki - nr służbowy RAF 708129, ur. 4 lipca 1926 r. w Kalmuzach (powiat Grudziądz), zmarł 22 sierpnia 2013 r., pochowany na cmentarzu Dębica (Sektor: EI13; Rząd: 11;Numer: 1), kapral bez specjalności (brytyjski stopień: Aircraftman), znany lub ostatni przydział służbowy: 72 Warsztaty Lekkich Napraw Transportu Mechanicznego (72 MTLRU) , odznaczony Medalem Lotniczym;
Kazimierz Jaranowski - nr służbowy RAF 708 591, ur. 25 października 1921 r. w Iławie, zmarł 19 lutego 1993 r., pochowany na cmentarzu Dębica (Kwatera: 6; Rzad: 11; Grób: -626/627), starszy szeregowiec bez specjalności (brytyjski stopień Aircraftman Second Class AC2),znany lub ostatni przydział służbowy: 304 Dywizjon Bombowy „Ziemi Śląskiej im. ks. Józefa Poniatowskiego”, odznaczony Medalem Lotniczym;
Jan Medyński - nr służbowy RAF 703472, ur. 8 marca 1908 r. w Woli Chojnacie (pow. Rawa Mazowiecka), zmarł 19 lutego 1988 r., pochowany na cmentarzu Agrykola (Sektor: VI; Rząd: 6; Numer: 33), sierżant specjalność: monter silników (brytyjski Corporal, Cpl), znany lub ostatni przydział służbowy: 30 Warsztaty Naprawcze (30 MU), odznaczony Medalem Lotniczym;
Stefan Józef Mikołajczyk - nr służbowy RAF 706969, ur. 12 grudnia 1912 r. (miejsce urodzenia nieznane), zmarł 13 lipca 1998 r, pochowany na cmentarzu Agrykola (Sektor: III Rząd: 1 Numer: 11), stopień nieznany, spec. majster (brytyjski stopień: Corporal; Cpl), znany lub ostatni przydział służbowy: żandarmeria lotnicza, odznaczony Medalem Lotniczym;
Henryk Józef Szlachta - nr służbowy RAF 780741, ur. 18 listopada 1911 w Ostrowcu Świętokrzyskim, zmarł 2 lipca 1967 r., pochowany na cmentarzu Agrykola (sektor III, rząd 15, grób nr 1), kapral spec: mechanik (brytyjski stopień“ Leading Aircraftman; LAC), znany lub ostatni przydział służbowy: 307 Nocnych Myśliwców „Lwowski“, odznaczony Medalem Lotniczym;
Władysław Tadla - nr służbowy RAF 782177, ur. 2 czerwca 1905 r. (miejsce urodzenia nieznane), zmarł 17 września 1993 r., pochowany na cmentarzu Dębica (Sektor: 8, Rząd: 3, Numer: 2), sierżant spec: elektryk (brytyjski stopień: Sergeant; Sgt), brak danych dot. jednostek, odznaczony Medalem Lotniczym;
Paweł Wojnarowski - nr służbowy RAF 708501, ur. 18 kwietnia 1918 r. w Osiek (pow. Starogard Gdański), zmarł 20 czerwca 1990 r., pochowany na cmentarzu Dębica (Sektor: 18 Rząd: 49 Numer: 6), starszy szeregowiec bez specjalności (brytyjski stopień: Aircraftman Second Class AC2), znany lub ostatni przydział służbowy: 16 Szkoła Techniczna (16 SoTT), odznaczony Medalem Lotniczym;
Maksymilian Brunon Zawieracz - nr służbowy RAF 781879, ur. 18 lipca 1914 r. w Toruniu, zmarł 3 stycznia 1996 r., pochowany na cmentarzu Dębica (sektor: 13 Rząd: 14 Numer: 1), sierżant, spec. monter płatowcowy (brytyjski stopień: Corporal. Cpl), znany lub ostatni przydział służbowy: 300 Dywizjon Bombowy „Ziemi Mazowieckiej“, 411 Ruchomy Warsztat Napraw i Ratownictwa Technicznego (411 RSU), odznaczony Medalem Lotniczym.
Z okazji 80. rocznicy zakończenia II wojny światowej w Europie zachęcamy mieszkańców naszego miasta do zapalenia zniczy na grobach żołnierzy PSP. W Elblągu mieszkali też inni żołnierze, którzy w czasie II wojny światowej służyli w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii. W powyższym tekście wymieniliśmy tylko te osoby, które zostały pochowane w naszym mieście.
Przy pisaniu tekstu korzystałem ze stron internetowych