- Pomnik z zamieszczonym znakiem „sierpa i młota" oraz tablice pamiątkowe znajdujące się na cmentarzu żołnierzy Armii Czerwonej w Elblągu przy ul. Agrykola stanowią element wyposażenia tego cmentarza i nie podlegają pod ustawę o zakazie propagowania komunizmu - wynika z odpowiedzi rzecznika prasowego wojewody, która dotarła do naszej redakcji.
Echa dwóch wojen
Przypomnijmy. W swojej niedawnej interpelacji radna Elżbieta Banasiewicz postulowała m.in., by przy cmentarzu zlikwidowano tablice „z napisami wprowadzającymi w błąd potomnych” czy symobole sierpia i młota, które znajdują się na pomniku. Prezydent Witold Wróblewski odpowiedział jej, że „że treść złożonej przez radną interpelacji została przekazana zgodnie z kompetencjami do wojewody warmińsko-mazurskiego w celu zajęcia stanowiska". Jak wyjaśnił prezydent, zgodnie z odpowiednią ustawą sprawy dotyczące cmentarzy wojennych należą do zakresu działań wojewody (więcej tutaj). Niedawno odbył się też pod pomnikiem antyrosyjski protest, który został zoganizowany przez lokalne środowisko Gazety Polskiej. Podczas manifestacji domagano się od władz miasta m. in. likwidacji pomnika Pomnika Wyzwolenia (o tym pisaliśmy tutaj).
W sprawie pomnika skierowaliśmy pytania do Urzędu Wojewódzkiego o możliwość wprowadzenia ewentualnych zmian w związku z Pomnikiem Wyzwolenia, choćby tych postulowanych przez radną Banasiewicz. W tym tygodniu otrzymaliśmy odpowiedzi.
"Eliminacja" sierpa i młota?
- W przypadku cmentarzy nie obowiązuje ustawa z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu i innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki – podkreśla Krzysztof Guzek, rzecznik prasowy wojewody warmińsko-mazurskiego. - Pomnik z zamieszczonym znakiem „sierpa i młota" oraz tablice pamiątkowe znajdujące się na cmentarzu żołnierzy Armii Czerwonej w Elblągu, ul. Agrykola, stanowią element wyposażenia tego cmentarza i są wyłączone spod regulacji wspomnianej ustawy (art. 5a ust. 3 pkt 2 – przepisu ust. 1 nie stosuje się do pomników znajdujących się na terenie cmentarzy albo innych miejsc spoczynku) – podkreśla. Krzysztof Guzek wskazuje jednocześnie, iż w ogólnej opinii Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej – KŚZpNP, z uwagi na jego kompetencje w zakresie realizacji zadań związanych z upamiętnianiem historycznych wydarzeń, miejsc i postaci w dziejach walk i męczeństwa Narodu Polskiego, zgodnie z art. 53l ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej, "należy usuwać z cmentarzy wojennych oraz z przestrzeni publicznej propagandowych, nic nie wnoszących napisów oraz innych elementów, zwłaszcza umieszczonych na pomnikach i akcentach centralnych". - Na cmentarzach radzieckich wskazane jest dążenie do eliminowania emblematów „sierpa i młota", jako symboli ustroju komunistycznego i totalitarnego państwa ZSRR. Wskazane jest również aktualizowanie treści napisów znajdujących się na centralnych pomnikach – przyznaje rzecznik. - Należy natomiast pozostawiać ,,czerwone gwiazdy", jako symbole przynależności żołnierzy do Armii Czerwonej. Zwyczajowo, podczas prowadzonych remontów obiektów, na pomnikach umieszcza się wówczas tablice z wyrytą małą gwiazdą (bez barwienia), stanowiącą symbol wojskowy oraz ogólną informacją dotyczącą pochowanych na cmentarzu żołnierzy. Przykładowo, w ostatnich latach na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, na kwaterze żołnierzy Armii Czerwonej w Pieniężnie oraz na cmentarzu wojennym w Braniewie, przeredagowano treść napisów pamiątkowych i usunięto z pomników niepożądane znaki.
"Wymagane są znaczne nakłady"
Jak informuje nas Krzysztof Guzek, dokonywanie zmian na grobach i cmentarzach wojennych wymaga, zgodnie z art. 5a ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych, uzyskania zezwolenia wojewody, a także opinii IPN na mocy art. 53l ustawy o IPN oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, odpowiedzialnego, zgodnie z art. 6a ustawy 21 listopada 1996 r. o muzeach, za realizację umów międzynarodowych związanych z miejscami pamięci, w tym grobów i cmentarzy wojennych. Natomiast kwestia podświetlania pomnika na cmentarzu wojennym w Elblągu należy do samorządu.
Tak prezentuje się prawna rzeczywistość dotycząca cmentarza wojennego przy ul. Agrykola i Pomnika Wyzwolenia. Czy coś może się realnie zmienić w tych kwestiach?
- Środki finansowe na utrzymanie grobów i cmentarzy wojennych w roku 2022 r. zostały już rozdysponowane pomiędzy gminy, które są organizatorami prac. W przypadku cmentarza żołnierzy Armii Czerwonej w Elblągu wymagane są znaczne nakłady. Zakres prac remontowych do przeprowadzenia na tym cmentarzu w celu doprowadzenia obiektu do należytego stanu obejmuje wiele elementów. Do prezydenta Elbląga zostanie skierowane pismo o oszacowanie kosztów i zaplanowanie niezbędnych prac na tym cmentarzu radzieckim, a także informacja o konieczności złożenia do wojewody wniosku o wydanie decyzji zezwalającej na przeprowadzenie tych prac. Przed wydaniem zezwolenia Wojewoda zasięga opinii prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, zgodnie z art. 53l ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, odpowiedzialnego, zgodnie z art. 6a ustawy 21 listopada 1996 r. o muzeach, za realizację umów międzynarodowych związanych z miejscami pamięci, w tym grobów i cmentarzy wojennych – raz jeszcze tego podkreśla Krzysztof Guzek.