Im bardziej poznaję historię Zamechu, tym większy mam szacunek i podziw dla jego osiągnięć, w tym pozaprodukcyjnych. Przez kilka ostatnich tygodni zgłębiałem działalność elbląskich Zakładów Mechanicznych w zakresie edukacji i szkolnictwa. W istocie rzeczy działalność ta w pełni zasługuje na określenie „misja”. W serii kilku kolejnych artykułów ukażę szeroką panoramę działań realizowanych przez Zamech w ramach tej edukacyjnej misji - w jej wymiarze miejskim jak i regionalnym.
Zamech posiadał i utrzymywał w Elblągu własny przyzakładowy Zespół Szkół Zawodowych (ZSZ) początkowo przy ul. Zamkowej, a od roku 1964 przy ul. Rycerskiej. W strukturach Zamechu funkcjonował również Zakładowy Ośrodek Szkolenia Zawodowego, który nieustannie podnosił kwalifikacje fachowe załogi. Poza tym Zamech patronował i wspierał wiele miejskich jednostek edukacyjnych, wśród których były:
- Szkoła Podstawowa nr 21 im. Mikołaja Kopernika przy dzisiejszej ul. Zbyszka Godlewskiego,
- Technikum Mechaniczne im. gen. K. Świerczewskiego przy ul. Komeńskiego,
- Zamiejscowy Oddział Politechniki Gdańskiej w Elblągu, a wcześniej zamiejscowe punkty konsultacyjne Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej w Warszawie i Wieczorowego Studium Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie.
Już to samo wskazuje jednoznacznie na to, że Zamech angażował się w edukację na poziomie podstawowym, zawodowym - zasadniczym, zawodowym - technicznym oraz akademickim. Dzięki temu kompleksowemu podejściu zapewniał sobie stały dostęp do wykształconych kadr technicznych potrzebnych w kombinacie produkcyjnym. Moją opowieść rozpocznę od skrótowego przedstawienia historii Zespołu Szkół Zawodowych Zamech.
Ewolucja Zespołu Szkół Zawodowych Zamech wraz z ich dyrektorami na osi czasu:
Lata powojenne
Wraz z próbami uruchomienia zrujnowanych walkami o miasto i ograbionych po ustaniu tych walk elbląskich przedsiębiorstw, pojawił się problem dostępności kadr posiadających odpowiednie kompetencje techniczne. Początkowo opierano się wyłącznie na kadrach napływowych, ale już wkrótce okazało się, że jest to niewystarczające i nieprzewidywalne źródło pracowników. Nic więc dziwnego, że władze miejskie podjęły wkrótce działania zmierzające do uruchomienia w Elblągu szkolnictwa zawodowego na potrzeby kształcenia wykwalifikowanych ślusarzy, frezerów, tokarzy i odlewników, którzy zasililiby lokalne zakłady przemysłowe.
Misję utworzenia takiej placówki otrzymał Wacław Szablewski, który już w październiku 1945 uruchomił w Elblągu Szkołę Przemysłową przy Państwowej Fabryce Maszyn i Taboru Kolejowego, powołanej do życia na bazie dawnej Schichau Lokomotiv Fabrik przy ul. Grunwaldzkiej. Była to szkoła trzyletnia podległa Ministerstwu Przemysłu i Handlu. Można ją uznać za protoplastę powojennego szkolnictwa zawodowego w Elblągu. Jej siedzibą był kompleks budynków mieszczących się pomiędzy ulicami Wapienną, Zamkową i Tamka. W budynkach przy ul. Zamkowej 16a odbywały się zajęcia szkolne, w hali przy Tamka zorganizowano salę gimnastyczną oraz czasowo warsztaty szkolne, a w budynkach przy ul. Tamka urządzono internat dla młodzieży na około 120 miejsc.
W roku szkolnym 1947/48 równolegle do Szkoły Przemysłowej, w celu poszerzenia profilu kształcenia, powołano do życia jeszcze dwie jednostki edukacyjne, również trzyletnie: Gimnazjum Przemysłowe i Gimnazjum Przemysłowo-Energetyczne. Można więc powiedzieć, że już w roku szkolnym 1947/48 powstał przy ul. Zamkowej pierwszy zespół szkół zawodowych.
Ukierunkowanie na kształcenie kadr dla Zamechu
W roku 1951 zapadła decyzja o zastąpieniu trzech szkół zawodowych dwuletnią Zasadniczą Szkołą Zawodową, która miała kształcić wykwalifikowanych ślusarzy, modelarzy, frezerów, odlewników, tokarzy i elektryków głównie dla powstałych kilka lat wcześniej Zakładów Mechanicznych. Rekrutację do tej szkoły rozpoczęto w roku szkolnym 1952/53. Kilka lat później, a dokładnie w roku szkolnym 1956/57, w jej miejsce wprowadzono trzyletnią Zasadniczą Szkołę Zawodową, którą oznaczono numerem 2, by odróżnić ją od mającej swoją siedzibę przy ul. Blacharskiej Zasadniczej Szkoły Zawodowej nr 1.
W roku szkolnym 1961/62 Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 2 oficjalnie otrzymała status szkoły przyzakładowej Zakładów Mechanicznych Zamech, za czym poszła zmiana jej nazwy. W tym samym czasie uruchomiono trzyletnie Technikum dla Pracujących na podbudowie Zasadniczej Szkole Zawodowej, które prowadziło kształcenie w zakresie takich specjalizacji jak: obróbka skrawaniem, formierstwo, elektromechanika, budowa maszyn. W ten oto sposób doszło do ukształtowania się Zespołu Szkół Zawodowych (ZSZ) Zamech, w którym młodzież mogła zdobyć wykształcenie zawodowe jak i średnie techniczne.
Nowa siedziba ZSZ Zamech
Emanacją mecenatu Zamechu nad szkołą przyzakładową stała się, wybudowana jego środkami finansowymi oraz otwarta z wielką pompą w listopadzie 1964 r., nowa siedziba szkoły przy ul. Rycerskiej 2. Placówka była nowoczesna i oferowała świetne jak na tamte czasy wyposażenie naukowe oraz warunki do nauki. Do wcześniejszej siedziby przy ul. Rycerskiej przeprowadziła się Szkoła Zawodowa nr 1, która opuściła zajmowane pomieszczenia w zabudowaniach przy ówczesnej ulicy Blacharskiej, dziś ul. Bożego Ciała
W roku 1965 w ZSZ Zamech powołano do życia 3-letnie Technikum Mechaniczne dla Młodzieży Niepracującej na podbudowie Zasadniczej Szkoły Zawodowej, a od roku 1987 rozpoczęto nabór do 5-letniego Technikum Mechanicznego.
Po transformacji roku 1990
W tym kształcie Zespół Szkół Zawodowych Zamech doczekał znamiennego roku 1990, kiedy to Zamech, wieloletni zakład opiekuńczy szkoły, przestał istnieć, przekształcając się w ABB Zamech oraz PHU Elzam. Placówka zmieniła wówczas nazwę na Zespół Szkół Zawodowych Elzam, wchodząc w niezwykle trudny i burzliwy okres transformacji, który zakończył się w roku 1996 powołaniem do życia funkcjonującego do dziś Zespołu Szkół Techniczno-Informatycznych, które choć w zmienionej formie, to jednak w jakimś sensie jest kontynuatorem tradycji ZSZ Zamech, a przynajmniej od tej tradycji się nie odżegnuje (o czym świadczy historia tej placówki jasno nawiązująca do tradycji zamechowskich).
W kolejnych odcinkach będę pogłębiał tematykę ZSZ Zamech i przedstawię m.in. grono pedagogiczne tej placówki, uczącą się w niej młodzież, jej aktywność szkolną i pozalekcyjną, rytuał szkolny, warunki nauki i pracy, tudzież organizację warsztatów szkolnych.
cdn. – Daniel Lewandowski
Dziękuję niezmiennie osobom, które nieprzerwanie przekazują mi ciekawe materiały i inspirują mnie do kontynuacji opowieści o Zamechu i jego ludziach. Zapraszam do współpracy i kontaktu pod adresem daniel.lewandowski1967@gmail.com
Poniżej lista moich wcześniejszych artykułów o tematyce zamechowskiej w raz z linkami:
Turbinowe „Citius – Altius – Fortius” Zamechu
„Zamechowskie kolosy”, czyli turbiny mocy 25 i 50 MW
„Zamechowska przygoda z turbinami 120 MW”
„Miss Zamechu”, czyli kariera zamechowskich „dwusetek”
„Zamechowska 360-tka i historia jednego czynu społecznego”
Zamechowskie „maluchy”, czyli turbiny napędowe i przemysłowe małej mocy
„Trzy generacje zamechowskich turbin ciepłowniczych”
„Zamechowski niespełniony sen o atomie”
Arcydzieła zamechowskiej pracowni modelarskiej
„Zamechowski Ośrodek Naukowo-Badawczy”
„Zamechowska Stacja Prób Turbin i organy parowe Gerarda”
Zamechowska Izba Tradycji i Pamięci: ktokolwiek widział, ktokolwiek wie…
STOP non stop, czyli 70 lat Stowarzyszenia Technicznego Odlewników Polskich w Elblągu
Zdarzyło się w Elblągu i Zamechu 30 lat temu. Jubileusz prywatyzacji
Wspomnienie o Kamilu Czwiertni (1930-2022)
„Historia materialnego i intelektualnego dziedzictwa Zamechu po 1990 roku (odcinek 1)”
„Historia materialnego i intelektualnego dziedzictwa Zamechu po 1990 roku (odcinek 2)”
„Historia materialnego i intelektualnego dziedzictwa Zamechu po 1990 roku (odcinek 3)”
W klimatach zamechowskiego Radio-Studio
Zamechowska gazeta zakładowa „Na Warcie Pokoju”
Czterej przyjaciele z Zamechu zakładają Galerię EL
I Biennale Form Przestrzennych. To Zamech dał Gerardowi skrzydła
Jak Zamech inspirował artystów. Grafiki Haliny Różewicz-Książkiewicz
Zamechowska Stacja Prób Turbin i organy parowe Gerarda
STOP non stop, czyli 70 lat Stowarzyszenia Technicznego Odlewników Polskich w Elblągu
Zamechowska Izba Tradycji i Pamięci: ktokolwiek widział, ktokolwiek wie…
Tajemnice schichauowskich piwnic
Zamechowskie budownictwo mieszkaniowe
Historia i osiągnięcia Zakładów Mechanicznych ZAMECH im. gen. Karola Świerczewskiego
Zamechowskie wyróżnienia, odznaczenia oraz nagrody pracownicze
Zamechowska służba zdrowia (Odcinek 1: Środowisko pracy i organizacja)
Zamechowscy „Judymowie” (Zamechowska służba zdrowia, odc. 2)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Odc. 1: Geneza i trudne początki)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 2: Struktura organizacyjna i ludzie)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 3: Odbudowa i działalność elbląskiej stoczni 1/2)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 4: Odbudowa i działalność elbląskiej stoczni 2/2)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 5: Koniec marzeń o stoczni)
Zamechowskie biblioteki (Odcinek 1: Zakładowa Biblioteka Techniczna)
Zamechowskie biblioteki (Odcinek 2: Zamechowskie ZOINTE i BOINTE)
Zamechowskie biblioteki (Odcinek 3: Zakładowa Biblioteka Związkowa)